Nietolerancja na gluten
Szacuje się że nie celiakalna, niealergiczna nadwrażliwość na gluten (pszenicę) dotyka od 0,5 do 6% populacji. Niealergiczna, nie autoimmunologiczna nadwrażliwość na gluten występuje prawdopodobnie częściej niż celiakia i alergia na białka glutenowe, a efektywnym sposobem objawowego jej leczenia, podobnie jak w celiakii, jest stosowanie diety bezglutenowej. Brak jednak swoistych markerów oraz jednoznacznych sposobów diagnostyki nieceliakalnej i niealergicznej nadwrażliwości na gluten (pszenicę), a najlepszym sposobem jej rozpoznawania wydaje się być zastosowanie po diagnostyce różnicowej w kierunku celiakii i alergii próby eliminacji prowokacji z podwójnie ślepą próbą.
Nieceliakalna, Niealergiczna Nadrważliwość Na Gluten (Zboża Glutenowe)
Objawy pojawiają się w nie długim czasie po spożyciu produktów zawierających zboża glutenowe, głównie pszenicę:
- _ dolegliwości z przewodu pokarmowego: ból, regurgitacja, zgaga, wzdęcia, rozpieranie, biegunka lub zaparcia
- _ ból głowy,
- _ zmęczenie,
- _ drętwienie, ból, skurcze kończyn,
- _ depresja, zaburzenia snu
- _ zmiany skórne
- _ niedokrwistość
- _ zaburzenia miesiączkowania,
- _ zmiany masy ciała
- brak swoistych dla celiakii autoprzeciwciał
- brak swoistych przeciwciał IgE, pozytywnych
- wyników testów skórnych i markerów reakcji komórkowej
- zwiększone stężenie przeciwciał przeciwko gliadynie w klasie IgG
- niewielkie zmiany zapalne lub brak zmian w obrębie błony śluzowej jelita cienkiego (skala Marsh’a 0-1)
- część pacjentów ma typową dla celiakii predyspozycję genetyczną
Celiakia
Celiakia jest chorobą charakteryzującą się zaburzeniami wchłaniania, wynikającymi z przewlekłego stanu zapalnego błony śluzowej jelita cienkiego, spowodowanego nietolerancją glutenu, proteiny zawartej w zbożu i produktach zbożopochodnych. Celiakia może przebiegać często w sposób skryty, skąpo- objawowy lub z objawami naśladującymi inne choroby. Choroba może się ujawnić w każdym wieku, uosób podatnych genetycznie, spożywających gluten. W obrazie histopatologicznym celiakii dominuje zanik kosmków jelita cienkiego, a także przerost krypt i nacieki limfocytów w blaszce właściwej błony śluzowej, które stopniowo ustępują po wycofaniu glutenu z diety. Zmiany histopatologiczne nie zawsze zajmują całe jelito, czasami kończą się za dwunastnicą.
Objawy i dolegliwości z przewodu pokarmowego
- objawy dyspeptyczne,
- brak łaknienia
- uczucie dyskomfortu w jamie brzusznej,
- ból,
- wzdęcia,
- luźne stolce, biegunka lub zaparcia (nietolerancja laktozy,
- sacharozy itp.)
- wrzodziejące zapalenie jelita czczego i krętego, stany zapalne,
- nowotwory przewodu pokarmowego (chłoniaki, gruczolaki) m.in.
- dwunastnicy, jelita grubego, jamy ustnej, przełyku
- Niedobory pokarmowe, głównie żelaza, kwasu foliowego, wapnia i witaminy D
Objawy i dolegliwości spoza przewodu pokarmowego
- _ Dermatitis Herpetiformis
- _ Hipoplazja szkliwa
- _ Osteopenia / Osteoporoza
- _ Niski wzrost i masa ciała
- _ Opóźnione dojrzewanie
- _ Zaburzenia płodności
- _ Niedokrwistość z niedoboru żelaza, oporna na doustne podawanie Fe
- _ Stany zapalne wątroby, stawów
- _ Epilepsja ze zwapnieniami śródmózgowymi Ataksja i inne zaburzenia neurologiczne
- _ Częste infekcje (zaburzenia funkcji śledziony i węzłów krezkowych)
- _ Zaburzenia neuropsychiczne (zmiany nastroju, smutek, apatia, agresja, depresja)
Prowokacja glutenem
- _ zalecana jedynie u osób u których nie wykonano badań serologicznych i/lub biopsji jelita cienkiego przed wprowadzeniem diety bezglutenowej, jak również u osób, u których w pierwszym badaniu nie uzyskano pełnego potwierdzenia
- _ Powinna trwać 3 miesiące, albo do wystąpienia objawów, ale nie krócej niż 4-6 tygodni
- _ Dieta powinna dostarczać 10-15g glutenu / dobę w 2-3 posiłkach Przeprowadza się ją nie wcześniej niż po 2 latach stosowania diety bezglutenowej i nie wcześniej niż przed ukończeniem 6 roku życia lub po okresie pokwitania
Choroba trzewna coraz częściej ujawnia się udo- rosłych. Jej przebieg jest zwykle nietypowy. Objawy, takie jak niedokrwistość z niedoboru żelaza, osteoporoza, niepłodność męska, skłonność do spontanicznych poronień, zaburzenia miesiączkowania, depresja lub wzrost aktywności transaminaz, nakazują rozważać podjęcie diagnostyki w kierunku celiakii, albowiem jej potwierdzenie stwarza szansę wyleczenia. Rozpoznanie choroby trzewnej ustala się za pomocą biopsji jelitowej, oznaczanie przeciwciał nie da- je 100-proc. pewności. Leczenie celiakii polega na dożywotnim stosowaniu diety bezglutenowej.
ZALECENIA DIETETYCZNE
Istnieje szereg zaleceń dla osób dotkniętych chorobą trzewną. Opierają się głównie o całkowite wykluczenie produktów zawierających pszenicę, żyto, jęczmień i owies, ze względu na zawarte w nich prolaminy. Inne postulaty to: niespożywanie potraw zawierających laktozę, gdyż często obserwuje się jej równoległą nietolerancję, piwa, kawy zbożowej i rozpuszczalnej, napojów owsianych, whisky czy ginu. Wśród dopuszczonych do spożycia wyróżnić można wszelakie pokarmy z symbolem przekreślonego kłosa: mąkę sojową, ryżową, kukurydzianą, ziemniaczaną, z tapioki, sorgo, amarantusa, prosa, manioku czy komosy ryżowej. Dopuszczone jest również włączenie do diety bezglutenowej skrobi pszennej. Wśród napojów bezpiecnych do spożycia są woda mineralna, nektary i soki owocowe oraz jarzynowe, kompoty, herbata, napary ziołowe, naturalna kawa, a wśród alkoholi to: wino, brandy, koniak, rum i wódki żytnie ( Kupper 2005, Swora i współaut. 2009).
W skład jadłospisów diety bezglutenowej powinny wchodzić:
- _ ryż brązowy, dziki ryż,
- _ ziarna i owoce roślin bezglutenowych np. psyllium, tapioka, amarantus, quinoa (komosa ryżowa), teff,
- _ ziarna sezamu, lnu, pestki słonecznika, dyni, orzechy, migdały
- _ pieczywo, mąki pełnoziarniste np. ryżowe, kukurydziane, gryczane
- _ pieczywo i potrawy z dodatkiem nasion, ziaren, płatków, otrąb czy kasz bezglutenowych np. z gryki, prosa, kukurydzy, ryżu, amarantusa
Suplementacja:
- D,
- _ wit. z grupy B (głównie wit. B9 i B12)
- _ wapń
- _ żelazo,
- _ magnez,
- _ cynku, miedzi i selenu.