Minerały
Składniki egzogenne organizm nie potrafi ich sam wyprodukować dostarczane z pożywieniem • Stanowią 4% masy ciała dorosłego człowieka
Rola minerałów
- Składnik komórek, enzymów, hormonów
- Składnik płynów ustrojowych
- Transporter tlenu
- Materiał budulcowy
- Regulator pobudliwości nerwowo-mięśniowej
- Regulator gospodarki wodno-elektrolitowej
- Regulator równowagi kwasowo-zasadowej Makroelementy :
Wysoka zawartość w organizmie >0,01% Zapotrzebowanie >100mg/D
- wapń, fosfor, magnez, sód, potas, chlor, siarka Mikroelementy (na odwrót poniżej <):
- Żelazo, miedź, cynk, mangan, fluor , jod Kobalt, Molibden, Selen, chrom, nikiel Źródła:
- produkty roślinne i zwierzęce sól woda
Wapń – Ca
Główny składnik kości stanowi Półtora procent masy ciała 99% znajduje się w kościach w zębach paznokciach resztę w postaci zjonizowanej w komórkach płynach ustrojowych.
Rola wapnia Ca:
- Składnik kości
- zapewnia twardość zębów
- bierze udział w przepuszczalności błon komórkowych, w przewodnictwie nerwowym, skurczach mięśni
- wpływa na utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej
- bierze udział w wykorzystaniu żelaza, pomaga w przyswajaniu witaminy B12
- aktywator lub inhibitor wielu enzymów na przykład krzepnięcia krwi aktywacji ATP-azy lipazy Niedobór wapnia:
- Odwodnienie organizmu
- tężyczka- wzmożone napięcie skurczowe mrowienie skurcze
- zniekształcenie kośćca, uszkodzenie zębów
- zaburzenie funkcje serca
- zaburzenie funkcji układu nerwowego i mięśni
- u dzieci krzywica u dorosłych osteoporoza Wapń nadmiar
- Uszkodzenie nerek, tworzenie złogów nerkowych
- Zaburzenie wchłanianie żelaza magnezu oraz cynku
- Zaparcia
- Zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego (zaburzenia orientacji senność śpiączka)
- Zaburzenia rytmu serca, częstoskurcz
Wapń źródła:
- pełnoziarniste produkty zbożowe
- mleko i produkty mleczne
- ryby z kośćcem sardynki szprot
- mak
- rośliny strączkowe
- warzywa liściaste
- orzechy
*Dla optymalnego wchłanianie wapnia konieczna jest obecność fosforu,
Witamina D, laktoza i aminokwasy zwiększą przyswajanie i wchłanianie wapnia Szczawiany i fityniany ograniczają wchłanianie wapnia.
Zapotrzebowanie dzienne ok. 1000mg.
Fosfor -P
- Stanowi 1% masy ciała dorosłego człowieka
- Razem z wapnieniem jest najważniejszym składnikiem układu kostnego 80% P znajduje się w kościach w postaci fosforanu wapnia
- do jego czynności niezbędny jest wapń i witamina D
- 3/4 fosforu wchłaniana jest w jelicie cienkim
- zapotrzebowanie na wapń jest dla osób dorosłych na około 700 mg
Rola fosforu
- Reguluje procesy mineralizacji kości niezbędne do wchłaniania wapnia
- bierze udział w przemianach energetycznych ustroju ATP ADP
- wchodzi w skład białek tłuszczów węglowodanów kwasów nukleinowych
- odgrywa rolę w namnażanie komórek
- uczestniczy w przenoszeniu kwasów tłuszczowych
- reguluje gospodarkę kwasowo-zasadową
Niedobór fosforu
- Hipofosfatemia – jest to niebezpieczne stan która może doprowadzić do śmierci na niedobór fosforu narażone są osoby niedożywione.
– może doprowadzić do rozpadu mięśni objawy: osłabienie mięśni, ból mięśni, obrzęk mięśni, łagodne zwiększenie napięcia mięśniowego, skurcze mięśni, niewydolność oddechowa, problemy krążeniowe, arytmia
– zaburzeń neurologicznych drgawki i dezorientacja porażenie
– zaburzenień układu kostnego: bóle kości rozmiękczenie kości
– Zaburzeń żołądkowo jelitowych: nudności, wymioty, brak apetytu
Fosfor nadmiar
- Nie jest szkodliwy o ile zapewniona jest odpowiednia podaż wapnia i witaminy D3
- Może dochodzić do zmniejszenia stężenia wapnia we krwi
- Może powodować zwapnienie tkanek miękkich i zaburzenia struktury tkanki kostnej
- Często występuje przy niewydolności nerek
Źródła fosforu ( podobnie jak Ca)
- Jaja,
- mięso, ryby, podroby,
- pełnoziarniste produkty zbożowe,
- mleko i przetwory sery podpuszczkowe
Magnez- Mg
- całkowita zawartość magnezu 20 do 30 miligramów
- jest aktywatorem ponad 300 enzymów
- 51% znajduje się w układzie kostnym 48% w mięśniach i tkankach miękkich 1% w płynie poza komórkowym
- stężenie w przestrzeni wewnątrzkomórkowej jest kilkakrotnie wyższe niż na zewnątrz
Rola magnezu:
- Niezbędny w budowie kości i zębów
- aktywuje enzymy na przykład ATP-się
- bierze udział w przemianach węglowodanów -w glikolizie beztlenowej
- utrzymuje błony komórkowe w stanie integralności
- jest niezbędny do syntezy DNA
- przyspiesza wchłanianie wapnia
- działa antystresowo wpływając na funkcje mózgu
- zwalnia procesy starzenia
- bierze udział w pobudliwości tkanki nerwowej i mięśniowej
Niedobór magnezu:
- Zaburzenia krążenia i pracy serca
- nadpobudliwość drgawki
- może wystąpić niedokrwistość (zmniejszenie zawartości magnezu uszkadza błony komórkowe krwinek)
- kruchość kości i osteoporoza szczególnie w okresie post menopauzalnym)
- zmniejszenie odporności poprzez zaburzenia syntezy białek
- nadciśnienie tętnicze
- wzrost insulinooporności
- oczopląs
Nadmiar magnezu:
*Występuje przy nieprawidłowej pracy nerek
- nudności wymioty
- spadek ciśnienia tętniczego krwi
- zaburzenia pracy serca i OUN, hipokaliemia
Przyswajalność magnezu
- z diety około 50%,
- z suplementów lepiej przyswajalne są sole organiczne: mlecznan, cytrynian, asparaginian
- jego wchłanianie wspomaga laktoza, witamina B6, nienasycone kwasy tłuszczowe,
- ograniczająco wpływają tłuszcze nasycone, błonnik, fityniny, garbniki Zapotrzebowanie
M- 420 mg/D
K- 360 mg/D
Ciąża – zapotrzebowanie wzrasta ze względu na potrzeby płodu, łożyska, zwiększenie mc
Źródło
- Warzywa zielone -mg jest składnikiem chlorofilu
- pełnoziarniste produkty zbożowe
- rośliny strączkowe
- orzechy
- kakao
- czekolada
Potas – K
- Jest kationem wewnątrzkomórkowym i stanowi podstawowy składnik protoplazmy komórki
- najwięcej go w mięśniach
- całkowite zapotrzebowanie 110g – 140 g
- nadmiar potasu usuwane z kałem i przez nerki
Rola potasu
- Bierze udział w regulacji ciśnienia osmotycznego i w płynach ustrojowych
- utrzymuje równowagę osmotyczną wewnątrz komórki
- utrzymuje potencjał spoczynkowy błon komórkowych
- reguluje gospodarkę wodno-elektrolitową
- wpływa na równowagę kwasowo-zasadową
- bierze udział w przewodnictwie nerwowym
- utrzymuje prawidłową kurczliwość mięśni
- uczestniczy w przemianach węglowodanów oraz w syntezie białek
- katalizuje wiele reakcji enzymatycznych
Niedobór Potasu
- Występuje rzadko u osób przestrzegających zasad racjonalnego żywienia
- hipokaliemia może występować w przebiegu biegunek, dużej potliwości, głodówek, przy stosowaniu środków moczopędnych
- W przebiegu chorób nowotworowych w kacheksji
- Przy anoreksji
- Poniżej 3500mmol/dl objawy: pogorszenie pobudliwości nerwowo-mięśniowej, bolesne skurcze mięśni oraz uszkodzenie odwodnienia mięśnia sercowego
- niedobór potasu prowadzi do gromadzenia się kwasu mlekowego i pirogronowego w komórkach organizmu- zakwaszenie organizmu
Nadmiar Potasu
- Przy niewydolności nadnerczy
- przy niewydolności nerek
- po podaniu dożylnym
- 18 g/d dawka toksyczna zatrzymanie czynności serca!
*90% jest wchłaniana w końcowej części jelita cienkiego
*ogranicza wydalanie wapnia z moczem zmniejsza wchłanianie witaminy B12
* słone napoje i strona żywność =zatrzymanie płynów w organizmie
Źródła potasu
- warzywa: pomidor seler marchew, kapusta
- pełnoziarniste produkty zbożowe
- rośliny strączkowe
- ziemniaki
- Banany, śliwki, porzeczki, owoce suszone
Sód -Na
- występuje w organizmie człowieka głównie w błonach komórkowych a także w osoczu krwi całkowita zawartość sodu w organizmie jest 90 g tylko 1/3 w kościach
- Ilość sodu regulowane przez układ hormonalny aldosteron
- Wydalane z moczem kałem i potem
Sód rola:
- Zapewnia prawidłową równowaga osmotyczna w ECF
- regulacja objętości ECF
- niezbędne do przewodzenia impulsów nerwowych( tworzy potencjał błony komórkowej )
- utrzymuje właściwą sprawność mięśni i nerwów
- Bierze udział w transporcie aminokwasów węglowodanów do tkanek
- składnik ATP-azy
- zapewnia zasadowość limfy i krwi
- reguluje równowagę kwasowo-zasadową
Sód niedobór:
- Szybkie odwodnienie -występuje przy poceniu się, wymiotach, biegunach, niedoczynności kory nadnerczy, w schorzeniach nerek
- zatrucie wodą w przypadku przewodnienia (woda przenika do wnętrza komórek)
- bóle głowy
- zmęczenie i apatia
Sód nadmiar:
- Nadciśnienie
- zwiększone ryzyko nowotworu żołądka
- obrzęki przy upośledzonej czynności nerek
- zwiększone ryzyko udaru
* przyczyna nadmierne spożycie soli w diecie
Sód -źródła:
- Wędliny
- sery podpuszczkowe
- sól kuchenna
- słone przekąski
- pieczywo
Zapotrzebowanie: 5-6 g na dobę
Chlor -Cl
- Występuje przede wszystkim w płynach ustrojowych głównie w płynie mózgowo rdzeniowym
- Żywności występuje głównie w postaci chlorku sodu
Rola chloru:
- wraz z sodem wpływa na utrzymanie ciśnienia osmotycznego
- reguluje równowagę kwasowo-zasadową
- współtworzy kwas solny w postaci chlorku potasu i chlorku sodu
- wpływa na funkcjonowanie serca
Niedobór chloru
- narusza homeostazę organizmu
- Występuje przy nadmiernym poceniu się wymiotach
Żelazo- Fe
- 4- 5 g w organizmie
- 60- 70% w hemoglobinie
- Magazynowe na wątrobie, śledzionie, nerkach, w szpiku kostnym
- Ponad 80% żelaza organizm czerpie z rozpadu erytrocytów
- niewielkiej ilości są wydalane z moczem kałem potem
- straty zachodzą w stanach patologicznych na przykład krwotoki, przewlekłe stosowanie kwasu acetylosalicylowego -krwawienie z błony śluzowej jelita
Żelazo rola:
- Składnik wielu enzymów uczestniczących w procesach oksydacyjno-redaukujących
- Uczestniczy w transporcie tlenu w syntezie DNA i produkcji ATP
- Pełni podstawową funkcję w przemianie energii tworzeniu i wzroście czerwonych krwinek utrzymaniu bilansu cieplnego oraz odporności hormonalnej i komórkowej
- Katalizuje reakcje przekształcające nadtlenek wodoru wolne rodniki które atakują błony komórkowe białka DNA uszkadzając tkanki
- Niezbędne do prawidłowego wzrostu i rozwoju organizmu
Żelazo niedobór:
Niedokrwistość niedobarwliwa: najbardziej narażone niemowlęta, 4 -6 miesiąc życia, kobiet w ciąży, młodzież
- Bladość powłok
- osłabienie umysłowe i mięśniowe
- palpitacja serca
- szybkie męczenie się
- słabszy rozwój psychiczny
- spadek odporności
Żelazo nadmiar:
Prowadzi do HEMOCHROMATOZY
- żelazo odkłada się w wątrobie trzustki w mięśniu sercowym nadnerczach i stawach
- uszkodzenie w/w narządów
- dawka śmiertelna wynosi 200 mg na kilogram masy ciała.
Przyswajalność żelazo
- hemowe 20%
- żelazo niehemowe 5%
*witamina C zwiększa wchłanianie żelaza, podobnie mięso, ryby, drób, podroby.
*Utrudniają wchłanianie fityniany fosforany, podobnie kazeina, serwatka
Żelazo źródła:
- Hemowe: wątroba nerki i serca, mięso i przetwory mięsne z krwią, drób, ryby
- Niehemowe: żółtka jaj, pełne ziarna zbóż, warzywa zielone, boćwina, korzeń pietruszki, buraki Zapotrzebowanie:
M- 10 mg/d
K- 15 mg/d
Ciężarne- 27 mg/d
Jod -J
- Występuje głównie w tarczycy jako składnik hormonów produkowanych przez ten gruczoł
- Zbyt niski poziom jodu w pożywieniu w wodzie do picia jest jednym z głównych czynników wpływających na stan zdrowia populacji niedobór tego składnika powoduje występowanie przerostu gruczołu tarczycowego tak zwana Wola prostego
- Choroba ta może występować masowo w okolicach w których ilości jodu w glebie i wodzie są niewystarczające w rejonach tych nasilają się też przypadki niedorozwoju umysłowego ludzi
- Jod jest dobrze wchłaniany przez przewód pokarmowy przez błony śluzowe narządów oddechowych oraz skórę stąd korzystne działanie na organizm człowieka powietrza bogatego w jod w rejonach nadmorskich
Źródła jodu
- Ryby morskie:śledź dorsz karp
- mleko
- Warzywa
- Woda
- Sól jodowana
Cynk -Zn
- wystepuje 75% wewnątrzkomórkowo i w krwinkach czerwonych
- wchodzi w skład 60 enzymów biorących udział w przemianach białek tłuszczów i węglowodanów
- wchłaniany w przewodzie pokarmowym 20- 40%- jelito cienkie
Cynk niedobór:
- Wypadanie włosów
- zmiany skórne
- spadek odporności
- zaburzenia hormonalne u mężczyzn
- bezpłodność
Selen- Se
Rola selenu
- Synergen witamina E
- chroni komórki DNA przed wolnymi rodnikami
- wchodzi w skład peroksydazy glutationu (chroniąc przed nadtlenkami)
- zapobiega stłuszczeniu wątroby
- neutralizuje działanie aflatoksyny
Selen źródła:
- tuńczyk
- nasiona brazylijskie
- słonecznik
- owocach morza
Chrom -CR
Rola chromu:
- Odgrywa rolę w metabolizmie glukozy
- reguluje stężenie glukozy we krwi
Chrom niedobór :
- Zaburzenia przemian glukozy isulinooporność i hiperglikemia
Chrom źródła:
- Otręby
- zarodki ziaren zbóż
- goździki
- podroby mięso
- drożdże